ΣΤΡΕΣ / Άγχος - ΑΠΟΚΡΙΣΗ ΦΥΓΗΣ Ή ΜΑΧΗΣ
ΓΙΑ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΜΑΣ ΔΙΑΤΑΡΑΣΣΕΙ..
ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ...
ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΙ ΜΑΣ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ..
ΔΙΟΤΙ ΟΣΟ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ..ΤΟΣΟ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΜΕ ΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΝΑ ΜΑΣ ΕΛΕΓΧΕΙ.
Καθημερινός σύντροφος – πλέον – όλων των ανθρώπων, εμφανιζόμενο με διάφορες μορφές, λόγω διαφόρων αιτιών και με εμφανή αποτελέσματα.. Πιστός ακόλουθος και λογικό αποτέλεσμα σε ένα κόσμο που πλέον δεν συνάδει με την ανθρώπινη φύση και νόηση.. Διότι δεν είμαστε πλασμένοι για να «μονομαχούμε» μόνιμα με το στρες.. μια λειτουργία καθαρά προστατευτική για εμάς, με σκοπό την εγρήγορσή μας έναντι απειλητικών καταστάσεων, και που σήμερα από προστατευτική «μεταμορφώθηκε» σε καταστροφική και προάγγελος ψυχικών και ψυχοσωματικών διαταραχών.
ΣΤΡΕΣΟΓΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ορίζεται κάθε περιβαντολλογικό ερέθισμα που διαταράσσει την ομοιόστασή και προκαλεί απόκριση στρες. (για παράδειγμα μια αρκούδα που πλησιάζει.. ένα σημαντικό διαγώνισμα.. μια φυσική καταστροφή.. ένα σημαντικό προσωπικό συμβάν κ.α.).
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΡΕΣ υφίσταται όταν εμφανίζονται οι κατάλληλες φυσιολογικές και συμπεριφορικές αποκρίσεις προς το στρεσογόνο παράγοντα που βοηθούν στην αποκατάσταση της ομοιόστασης (είτε άμεσες είτε μεταγενέστερες).
{**ομοιόσταση = η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος (θερμοκρασία, συγκεντρώσεις διάφορων συστατικών κτλ.), παρά τις εξωτερικές μεταβολές}
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΡΕΣ:
Α. Νευρικό σύστημα – Β. Ενδοκρινικό σύστημα – Γ. Ανοσοποιητικό σύστημα.
Έχουν γενετική βάση και αλληλεπιδρούν με το γονιδίωμα κάθε ατόμου – άρα δεν αντιδρούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο ακόμη και αν αφορά το ίδιο στρεσογόνο παράγοντα!
ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ απόκρισης στρες – με σκοπό την αντιμετώπιση του στρεσογόνου παράγοντα και την επαναφορά της ομοιόστασης.
· Αύξηση καρδιακού ρυθμού
· Αύξηση πρόσληψης οξυγόνου
· Αύξηση επιπέδων γλυκόζης στο αίμα (λόγω απελευθέρωσης κορτιζόλης)
· Αύξηση της ροής του αίματος στους μυς
· Αυξημένη επαγρύπνιση
· Αναστολή της πέψης και της αποτελεσματικότητας της άμυνας του οργανισμού (αναστολή λειτουργίας ανοσοποιητικού)
· Απελευθέρωση ενδοφρινών (μέσα από τις ουσίες αυτές ο οργανισμός αμβλύνει τα αρνητικά συπτώματα π.χ. πόνος )
· Διαστολή των κόρων του ματιού
ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ έναντι κάποιου στρεσογόνου παράγοντα:
-Στάδιο συναργεμού - Απόκριση εκτάκτου ανάγκης (απόκριση ΜΑΧΗΣ Ή ΦΥΓΗΣ), όπου το σώμα κινητοποιεί τις πηγές ενέργειάς του για να αντιμετωπίσει τον στρεσογόνο παράγοντα.
-Στάδιο αντίστασης - Αντιμετώπιση και «μάχη» όπου το σώμα φαίνεται να προσαρμόζεται στην ύπαρξη του στρεσογόνου παράγοντα
-Στάδιο εξουθένωσης - Λήξη της απόκρισης στρες και εμφάνιση παθολογίας που σχετίζεται με το στρες, διότι εξαντλούνται οι πηγές ενέργειας του σώματος
Το συμπαθητικό σύστημα, υπεύθυνο για τις αποκρίσεις που σχετίζονται με την απόκριση μάχης ή φυγής, φαντάζει σαν να μην μας συμπαθεί πια..
Σαν να έχουμε σταθεί σε αυτό το πρώτο στάδιο, όπου από πουθενά δεν δυνόμαστε να «φύγουμε», αλλά ούτε και εμφανίζουμε την δύναμη να δώσουμε «μάχη» γιατί κάθε στρεσογόνος παράγοντας στο παρόν που βιώνουμε εμπλέκεται άμεσα με την ζωή μας και την καθημερινότητά της.. Δεν είναι η αρκούδα που θα εμφανιστεί ξαφνικά.. είναι το χρήματα για το φαγητό του σπιτιού...είναι η ανασφάλεια των όλων..η καθημερινή επιβίωση...
Εξαντλήσαμε το σώμα μας μεταπηδάμε στο στάδιο της εξουθένωσης .. έχοντας αποκλείσει το στάδιο της αντίστασης γιατί.. σε τί να πρωτοαντισταθούμε;
Και όμως,αυτή η απουσία ελέγχου-η αίσθηση ότι δεν έχουμε έλεγχο πάνω σε τίποτα στην ζωή μας, πώς όλα μεταβάλλονται και μπορούν να αλλάξουν δίχως προειδοποίση είναι κυρίως αυτό που κρατάει τους ανθρώπους σήμερα σε μια μόνιμη απόκριση μάχης ή φυγής με αποτέλεσμα την εξουθένωση του οργανισμού μας και την ψυχολογική μας κατάπτωση – διότι αν και η ικανότητα πρόβλεψης μιας κατάστασης μειώνει το στρες, τί μπορούμε να προβλέψουμε πια;
Οι επιπτώσεις στην υγεία πιθήκων (που δυστυχώς θυσιάστηκαν στο όνομα της ανθρώπινης ιατρικής) από το στρες του περιορισμού και την αίσθηση της απουσίας ελέγχου ήταν εμφανείς, καθώς αποκτούσαν έλκη στο στομάχικαι πέθαναν..
Στρες και Υγεία
Κατα την διάρκεια έκθεσης στον στρεσογόνο παράγοντα τα επίπεδα ενδοφρινών και κορτιζόλης αυξάνονται και τα επίπεδα τεστοστερόνης μειώνονται ή εμφανίζουν πρόσκαιρες αυξομειώσεις.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
1. Βραχυπρόθεσμες - Απόκριση μάχης ή φυγής / προσαρμογές για την επιβίωση του είδους
2. Μακροπρόθεσμές - Αν το στρες είναι χρόνιο ο άνθρωπος ενδέχεται να εμφανίσει σοβαρά προσβλήματα υγείας
Το χρόνιο στρες σχετίζεται με σοβαρά προβλήματα υγείας
· Καρδιαγγειακά προβλήματα
· Σακχαρώδη διαβήτη
· Έλκη
· Προβλήματα ανάπτυξης
· Καταπονημένο ανοσοποιητικό σύστημα
ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ:
-Αύξηση ρυθμού καρδιάς = ταχύτερη μετακίνηση αίματος και με περισσότερη δύναμη
-Συστολή κύριων αρτηρίων = αύξηση αρτηριακής πίεσης
-Το αίμα κατευθύνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα προς τους μυς και με μικρή ταχύτητα στο πεπτικό σύστημα, τους νεφρούς και το δέρμα
Ø ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΑΓΓΕΙΑΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ
Τα αιμοφόρα αγγεία είναι πιο ευάλωτα σε βλάβη λόγω της αυξημένης πίεσης του αίματος
– Βλάβη στην εσωτερική επιφάνεια των αγγείων προκαλεί την συσώρευση πλακών που προκαλούν το φράξιμο των αγγείων
– Εάν το κυκλοφορικό σύστημα υποστεί βλάβη καθιστάται περισσότερο ευάλωτο σε στρεσογόνους παράγοντες
Ø ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΠΕΨΗ
- Η πέψη διακόπεπται - Μείωση έκκρισης σάλιου / στομάχου / ροής αίματος στο στομάχι
Βραχυπρόθεσμες συνέπειες: Απόκριση μάχης ή φυγής, προσαρμογή για επιβίωση του είδους
Μακρυπρόθεσμες συνέπειες: Χρόνιο Στρες = έλκος (ενδέχεται)
Έλκος = η λύση της συνέχειας του τοιχώματος κάποιου οργάνου – τα τοιχώματα του στομαχιού γίνονται λεπτότερα – σε υπερβολικό στρες τα οξέα που απελευθερώνονται καταπονούν τα τοιχώματα του στομάχου – μείωση της αιμάτωσης του τοιχώματος και ανστολή επουλωτικών μηχανισμών
Ø ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Η κορτιζόλη παρεμποδίζει την έκκριση αυξητικής ορμόνης
Βραχυπρόθεσμες συνέπειες: Απόκριση μάχης ή φυγής, προσαρμογή για επιβίωση του είδους
Μακρυπρόθεσμες συνέπειες: Χρόνιο Στρες = ψυχοκοινωνικός νανισμός (ενδέχεται) – π.χ. σε συνθήκες πολέμου, σε ορφανοτροφεία
Ø ΜΗΝΜΗ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ
Βραχυπρόθεσμη ή ήπια απόκριση στρες βοηθάει την μνήμη - αυξάνει την διανομή γλυκόζης στον εγκέφαλο
Μακρυπρόθεσμο-χρόνιο στρες και υψηλά επίπεδα επιβαρύνει την μνήμη - καταστέλλει τη διανομή γλυκόζης στον ιππόκαμπο
Η έκθεση στο στρες για εβδομάδες μπορεί να επιφέρει ατροφία νευρώνων στον ιππόκαμπο.
Ø ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται από τα πρώτα λεπτά. Έχει την δυνατότητα όμως να επιστρέφει στα φυσιολογικά επίπεδα λειτουργίας του, μετά από μια βραχυπρόθεσμη έκθεση στο στρεσογόνο παράγοντα – απόκριση μάχης ή φυγής.
Το χρόνιο στρες, όμως, καταστέλλει την λειτουργία του ανοσοποιητικού και μπορεί να καταστείλει τον άνθρωπο πιο ευάλωτο και δεκτικό σε λειμώξεις.
v ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ
ü Όταν το στρες δεν είναι βλαπτικό
ü Όταν υπάρχει έλεγχος της κατάστασης (ή η αίσθηση ελέγχου)
ü Όταν είναι προβλέψιμο
ü Όταν γνωρίζουμε την διάρκεια έκθεσης
ü Όταν διαθέτουμε μηχανισμούς αντιμετώπισης
ü Όταν υπάρχει θετική στάση για την έκβαση
ü Όταν υπάρχει τρόπος ανακούφιση από το στρες
ü Όταν υπάρχει ενεργός συμμετοχή για την αντιμετώπισή του
Κατανοούμε τι μπορεί το στρες και το άγχος να προκαλέσουν στην υγεία μας, σωματική και ψυχική και αποφεύγουμε την παρατεταμένη έκθεση σε στρεσογόνους πραράγοντες (καθώς επιδεινώνουν τον ρυθμό επιβίωσης) αλλά επιδιώκουμε να διαμορφώσουμε μια πιο αισιόδοξη στάση, ένα «πνεύμα μαχητή» (που προσφέρει καλύτερους ρυθμούς επιβίωσης).
Η συνειδητοποίηση πως ολα αυτά τα προκαλούμε εμείς σε εμάς είναι αναγκαία.. Διότι επιτρέψαμε στο στρες να μην περιορίζεται στον ρόλο του αλλά να έχει έλεγχο στις σκέψεις μας και στις αντιδράσεις μας. Όσο και αν το περιβάλλον πιέζει, το πόσο ευάλωτoι και το πόσο μαχητές θα είμαστε σε αυτήν την πίεση δεν εξαρτάται από κανέναν άλλον εκτός από εμάς..
Εάν σκεφτούμε ετυμολογικά.. το άγχος προέρχεται από το ρήμα ἄγχω (=σφίγγω). Το άγχος μάς σφίγγει και μάς πνίγει.. η λέξη όμως αγχίνοια (π.χ.) έχει ως πρώτο συνθετικό την άγχι που προέρχεται από το ίδιο ρήμα, και ως δεύτερο συνθετικό τη λέξη νους και σημαίνει κοντά στο νου, οξύνοια, ευστροφία.. Μια λέξη λοιπόν μπορεί να περιγράφει το αβάσταχτο πνίξιμο του άγχους ή την ιδιαίτερη ευστροφία, μόνο με μια μικρή τροποποίηση.. Έτσι και το στρες και το άγχος μπορεί να μας κατακλύσει και να μας διαταράξει ή με μια μικρή τροποποίηση της σκέψης μπορεί να μετατραπεί σε αναζήτηση γνώσης και κατανόηση του εαυτού..
Θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως όπως όλα τα ζητήματα και οι καταστάσεις, έτσι και οι στρεσογόνες καταστάσεις δεν είναι αυτές, από μόνες τους,που προκαλούν την παρατεταμένη στρεσογόνα κατάσταση στον οργανισμό μας, αλλά η αντίληψη, η γνώμη και η αντίδρασή μας σε αυτές..(όπως θα μας θυμίζει ανά τους αιώνες ο Επίκτητος..μέχρι να το κατανοήσουμε).
«Η ιατρική είναι συνυφασμένη με την ουσία του νου» φωνάζει μέσα από τους αιώνες ο Ιπποκράτης..μήπως και αντιληφθούμε πως η τελική επιλογή είναι πάντα δική μας.. και η λύση απαιτεί αφετηρία: Γνώθι Σεαυτόν
ΔΕΣ ΠΩΣ ΕΝΑ ΑΠΟΛΥΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ- ΓΕΝΝΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΕΜΑΣ – ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΥ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΚΕΨΗ ΜΑΣ - ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΑΣ, ΣΥΝΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΣΕ ΤΕΤΟΙΟ ΥΨΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ..ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΣΚΕΨΟΥ ΤΙ ΔΥΝΑΜΗ ΕΧΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ... ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΤΟ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ....
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΕ ΠΛΗΡΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΟΛΟΝ ΜΑΣ...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Pinel J. P. J. (2011). Βιοψυχολογία. Ίων – Εκδόσεις έλλην, Αθήνα.