ΨΥΧΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ
ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ – ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ
Δεν είναι τα εξωτερικά γεγονότα που μας προκαλούν πόνο, αλλά ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε γι 'αυτά, η δική μας ερμηνεία της σημασίας τους. Οι συμπεριφορές και οι αντιδράσεις μας είναι που προκαλούν τα προβλήματα.
Επίκτητος
Όσο δύσκολο και αν είναι να το κατανοήσει κανείς σε βάθος, ο Επίκτητος επισημάνει μια μεγάλη αλήθεια που ακόμη και σήμερα ο Άνθρωπος αδυνατεί να συνειδητοποιήσει.. Όποια τραυματική εμπερία και αν έχουμε στο βιογραφικό μας, είναι ή παραμένει τραυματική γιατί εμείς της το επιτρέπουμε, ερμηνεύοντας το γενόμενο με τα συναισθηματικά μας μάτια και όχι με τα μάτια του νου - της λογικής..Η όλη ουσία βρίσκεται στο πώς αντιδρούμε εμείς στο οποιοδήποτε γεγονός, πώς εμείς το αντιλαμβανόμαστε, πώς το διαχειριζόμαστε και πώς το αντιμετωπίζουμε εν τέλει, και όχι στο ίδιο το γεγονός.
Φυσικά ο άνθρωπος σήμερα, έχοντας από καιρό ξεχάσει και αδρανοποιήσει τις δυνάμεις του, βρισκόμενος μπροστά σε ένα επώδυνο γεγονός, συγχύζεται και διαταράσσεται. Μια τραυματική εμπειρία δεν παύει να αποτελεί μια εμπειρία – παρελθοντική πλέον (και ας μοιάζει πως στοιχειώνει το παρόν) – η οποία αναμένει από εμάς να την διαχειριστούμε, έτσι ώστε να ενσωματωθεί με τις υπόλοιπες εμπειρίες και να μην μας επηρεάζει τόσο ώστε να μας διαταράσσει.. ψυχικά, σωματικά και γενικότερα στην καθημερινότητά μας.
Ένα συνταραχτικό γεγονός βρίσκει τον εαυτό μας – τον ψυχισμό μας – απροοδοποίητο και ανέτοιμο να το αντιμετωπίσει. Χάνεται ξαφνικά η οποιαδήποτε αίσθηση ελέγχου που θεωρεί ο άνθρωπος πως ασκεί γύρω του και αρνούμενος την εμπειρία που τον διαταράσσει αντιστέκεται στην προσαρμοστικότητα που επιχειρεί να δείξει ο εαυτός του. Στην ουσία αντιστέκεται στον ίδιο του τον εαυτό στην προσπάθεια να ξεχάσει κάτι που δεν πρόκειται να ξεχαστεί. Οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις του ίδιου του εαυτού τρομάζουν ακόμη πιο πολύ, δίχως να κατανοεί ο άνθρωπος πως επί της ουσίας ο ίδιος τις προκαλεί και μόνο ο ίδιος έχει την δύναμη να τις αντιμετωπίσει. Σαν άμυνα, λοιπόν, εκδηλώνει φοβίες, άγχος και άλλες διαταραχές, προκειμένου να απωθήσει όσο μπορεί τα συναισθήματα της τραυματικής εμπειρίας, αν και καταφέρνει ακριβώς το αντίθετο..
Μα συναισθήματα ανεξέλεγκτα, συγχυσμένη σκέψη, δίχως λογική και γνωστική επεξεργασία, εκφράζονται επίσης ανεξέλεκτα και συγχύζουν ακόμη περισσότερο.. και όσο πιο επώδυνα είναι, τόσο αναστατώνουν και τόσο απωθούνται. Δίχως να αντιμετωπιστούν παραμένουν μόνιμα ανεξέλεγκτα, δίνοτας την σκυτάλλη στον πόνο, την σύγχυση και την έλλειψη ισορροπίας.
Μα όλα αυτά είναι προσωρινά.. Η ζωή εξελίσσεται.. και δεν υπάρχει τίποτα που να φαντάζει πιο μόνιμο από το προσωρινό.. αυτή είναι άλλωστε η δύναμή του..να φαντάζει μόνιμο ενώ δεν είναι για να μπορεί να διατηρεί την αξία του. Μόνιμο παραμένει μόνο ό,τι επιθυμούμε εμείς να παραμείνει μόνιμο.. Προσωρινό, λοιπόν, καθώς είναι, υπόκειται στην αλλαγή και η αλλαγή φαίνεται πάντα αδύνατη, μέχρι να γίνει!
Για να κατανοήσουμε τί μας συμβαίνει, οφείλουμε να έρθουμε αντιμέτωποι με τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας. Τα συναισθήματα που συνόδευαν το γεγονός – συνήθως έντονος ψυχικός πόνος, φόβος, άγχος – καταγράφθηκαν και αποθηκεύτηκαν σε κατάσταση διέγερσης και κάθε φορά που ανακαλούμε το γεγονός ανακαλούνται τα συναισθήματα αυτά στην ίδια κατάσταση διέγερσης.. και αυτό γιατί δεν τα αντιμετωπίσαμε και δεν τα διαχειριστήκαμε εν πορεία. Είναι το συναίσθημα επί της ουσίας που μας ακολουθεί και όχι το ίδιο το γεγονός...
Το πρώτο και πιο δύσκολο βήμα είναι να παραδεχτούμε πως η τραυματική αυτή εμπειρία μας έχει επηρεάσει σε βαθμό που φαντάζει πέρα από τον έλεγχό μας. Ένα δεύτερο βήμα είναι να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να προσπεράσει / να υπερνικήσει τον φόβο της αποκάλυψης.. ο φόβος θα παραμονεύει και θα ενισχύεται από τους κοινωνικούς φραγμούς. Μα όσο και αν τώρα, στο παράλογο σήμερα που βιώνουμε, η κοινωνία και η κριτική άποψη /στάση μουδιάζει τον αληθινό μας εαυτό, ξεχνάμε πως η κοινωνιά δημιουργήθηκε από εμάς – όχι από κάποιον μαγικό «άλλον» - αποτελείται από εμάς και ο καθένας μας είναι κομμάτι της και άρα εν δυνάμει διαμορφωτής της. Αυτό που στην δική μας κοινωνία τρομάζει και αποφεύγεται μπορεί σε μια άλλη κοινωνία ανθρώπων να είναι δεδομένο καθημερινό φαινόμενο.
Το ζήτημα λοιπόν, δεν είναι τί θα πει η κοινωνία και πώς θα μπορέσω να αποκαλύψω κάτι τόσο σοβαρό για μένα.. Ο εαυτός ψάχνει δικαιολογίες για να κρυφτεί πίσω από το φόβο, θέτωντας άλλους σαν ελεγκτικό μηχανισμό στην δική του ζωή και ύπαρξη.
Για να οδηγηθούμε στην Κάθαρση, για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε το παρελθόν και να ενθυμηθούμε πως το παρόν είναι εδώ που ζούμε τώρα, ένα παρόν όπου η κάθε στιγμή του μας προσφέρει νέες ευκαιρίες, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το τραύμα και τα συναισθήματα που το ακολουθούν.
Επειδή συγχυσμένοι καθώς είμαστε, επιτρέπουμε στα συναισθήματα του τραύματος να μας ελέγχουν, για να μπορέσουμε να τα αντιμετωπίσουμε οφείλουμε να τα εκφράσουμε και εν συνεχεία να τα βιώσουμε, έχοντας όμως την αντίληψη ότι όλη αυτή την έκφραση την βιώνουμε σε ασφαλές πλέον πλαίσιο. Μπορεί να υπάρξει αναστάτωση έντονη καθώς αρχικά επανατοποθετούμε το γεγονός στην σφαίρα της συνειδητοποίησης. Αναστάτωση και άρνηση.. με συγχυσμένη προσπάθεια προσδιορισμού του γεγονότος και των συναισθημάτων.. έως να αρχίσει η επεξεργασία τους και εν τέλει να οδηγηθούμε στην αποδοχή.
Σκοπός είναι να ρυθμιστεί η έντονη διέγερση του θεραπευόμενου, ώστε να μπορέσει να προσδιορίσει και να οργανώσει τα συναισθήματα, τις σκέψεις – την αίσθηση και της αντιλήψεις περί του γεγονότος , σε μια αφήγηση με λογικό ειρμό. Όταν θα μπορέσουμε να δώσουμε το προσωπικό μας νόημα στην τραυματική μας εμπειρία θα μπορέσουμε να μεταβάλλουμε την άποψη για το τραύμα και να το ενσωματώσουμε στις υπόλοιπες εμπειρίες μας.
Η εκφραστική γραφή είναι μια αποτελεσματική θεραπευτική μέθοδος στην έκφραση και αντιμετώπιση ενός ψυχικού τραύματος. Το τραύμα μετατρέπεται σε αφήγηση, όπου δίχως κοινωνικούς φραγμούς, τον φόβο της διαπροσωπικής αποκάλυψης, αλλά εκφραζόμενος γραπτά ο ίδιος για τον ίδιο, είναι σαν να μιλά κανείς με τον ίδιο του τον εαυτό μέσω του γραπτού λόγου. Με αυτό τον τρόπο ο θεραπεόμενος καταγράφει με ειλικρίνια και λογικό ειρμό το τραυματικό γεγονός καθώς επίσης εκφράζει τα έντονα συναισθήματά του και τις βαθύτερες σκέψεις του.
Καταγράφοντας, λοιπόν, αυτόματα επεξεργάζεται και τα γενόμενα και τι νιώθει και τι σκέφτεται για αυτά, για να μπορέσει να τα αποτυπώσει όλα με μια λογική σειρά.. Καθώς όμως επεξεργάζεται τόσο αποφορτίζεται συναισθηματικά και τόσο μπαίνει αναπόφευκτα στην γνωστική τους επεξεργασία που είναι και η οδός για να οδηγηθούμε στην βαθύτερη αλήθεια μας και στο γνώθι σεαυτόν...
**************************************************************
Ένα σοβαρό τραυματικό γεγονός μπορεί να οδηγήσει, εάν δεν διαχειριστούν τα συναισθήματα και δεν επεξεργαστεί γνωστικά το εν λόγω γεγονός, στην εκδήλωση μετατραυματικού στρες.
Το μετατραυματικό στρες χαρακτηρίζεται, ανάμεσα σε άλλα, από την έντονη συχνή επαναβίωση του γεγονότος, έντονη διέγερση και ένα συναισθηματικό μούδιασμα.. Η αυτόματη όμως αντίδραση του εαυτού μας, ως άμυνα για να προστατευτεί, είναι να αποφεύγει τις σκέψεις γύρω από το τραυματικό γεγονός, να καταστείλει την ανάμνηση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αμνησία (σχετικά με το συγκεκριμένο γεγονός) και αποπροσωποίηση. Το ίδιο ισχύει και για το οξύ στρες, αλλά αυτό διαρκεί συνήθως λιγότερο από ένα μήνα.
Όταν όμως καταφέρουμε να ενδυναμώσουμε την αίσθηση ελέγχου το τραύμα μειώνεται.. είναι η συνειδητοποίηση ότι ο οργανισμός αμύνεται αυτόματα για να μας προστατεύσει αλλά αναμένει από εμάς να τον θεραπεύσουμε και να τον επαναδιοργανώσουμε προκειμένου να πάψουμε να νιώθουμε φοβισμένοι, αγχωμένοι, συγχυσμένοι - στη συγκεκριμένη περίπτωση – από κάτι που έγινε, που δεν αλλάζει και που δεν χρειάζεται να μας ακολουθεί στο παρόν και στο μέλλον που εμείς ορίζουμε.
Και ενώ φαντάζουμε ελεγχόμενοι από το ψυχικό μας τραύμα, μέσα από την επεξεργασία του μπορεί να αποβεί θετικό έναυσμα για αλλαγή (κάτι σαν την κρίση σήμερα...). Ένα τραύμα μπορεί να προσφέρει νέα πηγή νοήματος, νέο τρόπο χειρισμού των καταστάσεων και της ζωής, αιτία επαναπροσδιορισμού των αντιλήψεων, των αξιών,οδηγώντας την ζωή μας σε νέες κατευθύνσεις, πιο θετικά για τον ψυχισμό μας, διαμορφωμένες..
Όσο επώδυνη και αν φαντάζει μια τέτοια διαδικασία, δεν υπάρχει τίποτα πιο επώδυνο από την διαιώνηση μιας κατάστασης που φθείρει.. Ζούμε στο τώρα και το τώρα είναι δικό μας να το διαμορφώσουμε.. και για να το κάνουμε αυτό οφείλουμε να γνωρίσουμε πραγματικά τον εαυτό μας και να «συμμαχίσουμε» μαζί του... Καιρός δεν είναι να ελευθερώσουμε το τώρα από το τραύμα του χθες και να πάψουμε να πολεμούμε τον ίδιο μας τον εαυτό;
Έρρωσθε και Ευδαιμονείτε
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Kring A. M., Davison G. C., Neale J. M. & Johnson S. L. (2010). Ψυχοπαθολογία (Θ. Καραμπά, Μτφρ.). Εκδόσεις Gutenberg. (Αρχική δημοσίευση 2007).
Duberstein P. R. & Masling J. M. (2007). Ψυχοδυναμικές προοπτικές στην αρρώστια και στην υγεία (Α. Βακάκη, Μτφρ.). Εκδόσεις Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδάνος, Αθήνα.