ΗΘΙΚΗ
Η κοινωνία που τόσο αισθανόμαστε να μας πνίγει, να μας αδικεί και να μας αγανακτεί, να μας θυμώνει και να μας διαταράσσει όλο και περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου, δεν πρόκειται να αλλάξει μαγικά. Όσο πνιγόμαστε, αδικούμαστε και αγανακτούμε, χάνουμε σταδιακά όλο και πιο πολύ τον εαυτό μας και απλά συνεχίζουμε να τρέφουμε αυτήν την διαταραγμένη κοινωνία που οι ίδιοι χτίσαμε και έπειτα επιτρέψαμε να μας ελέγχει αυτόνομα. Κοινωνία ανθρώπων, όμως, χωρίς ανθρώπους δεν γίνεται. Άρα την διαταραγμένη ανθρώπινη κοινωνία που φαινομενικά μας ελέγχει μόνο οι άνθρωποι μπορούν να την αλλάξουν.. Αλλά μια κοινωνία ανθρώπων δεν αλλάζει εάν οι άνθρωποι συνεχίζουν και τρέφουν αυτό που την διατάραξε..Άρα για να αλλάξει η κοινωνία οφείλει να αλλάξει ο άνθρωπος..οφείλει να ενθυμηθεί την Φύση του, να ξεχωρίσει την ουσία του από τις μάσκες και τους ρόλους, να ψάξει για την αλήθεια και να εφαρμόσει την αλλαγή που επιθυμεί και επιδιώκει να δει..να ενσωματωθεί με την αληθινή του ύπαρξη και να ακολουθήσει τις αξίες, τις αρχές και τις αρετές που προσδιορίζουν την ουσία του..Και αυτό δεν είναι εφικτό εάν δεν μπει στην διαδικασία να γνωρίσει τον εαυτό του και να έρθει σε επαφή πάλι με την ενάρετη ύπαρξή του..Δίχως εφαρμογή μιας ηθικής αντίληψης και στάσης ούτε ο άνθρωπος και άρα ούτε η κοινωνία δεν θα αγγίξει την ευδαιμονία.. διότι δίχως το ορθό μέσον δεν θα φτάσεις στον προορισμό που επιθυμείς..
Τί κάνει, όμως, έναν άνθρωπο ηθικό; Μήπως «φταίνε» τα γονίδιά μας; Πρεσβεύεται η θεωρία και άποψη ότι τα γονίδια μπορεί να είναι υπεύθυνα για την ηθικότητα ή μη ενός ανθρώπου..η οποία όμως θεωρία θα μπορούσε να ευσταθεί στα πλαίσια εξέτασης του αλτρουισμού μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.. Τα γονίδια θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνα για πράξεις αλτρουισμού σε κοντινά, συγγενικά πρόσωπα (γενετική συγγένεια και άρα επιδίωξη του γονιδίου να επιβιώσει), σε περιπτώσεις όπου αναμένουμε ανταπόδοση (ανταμοιβή από την ηθική πράξη μας), σε περιπτώσεις όπου επιδιώκεται η καλή φήμη (αίσθηση ευφορίας και ικανοποίησης από χαρακτηρισμούς όπως γενναιόδωρος, ευγενής κτλ ) ή επιπρόσθετα στις περιπτώσεις όπου παρατηρείται υπερβολική γενναιοδωρία για την ενδυνάμωση μιας αίσθησης ανωτερότητας (Ντόκινς, Ρ.). Από την άλλη επίσης παρατηρούμε αλτρουιστικές συμπεριφορές και μεταξύ μελών της ίδιας κοινωνικής ομάδας, αλλά όχι προς «ξένους» άλλων ομάδων.. (Mayr, E.). Σε κάθε μία όμως από αυτές τις περιπτώσεις δεν μιλάμε για ειλικρινή ηθική στάση..Κάθε μία από αυτές τις καταστάσεις υποκρύβουν το προσωπικό εικονικό όφελος ή την αυτόματη μη συνειδητή αντίδραση..
Όταν ο τομέας της επιγενετικής αποδεικνύει πλέον ότι τα γονίδία μας περιμένουν εμάς για να αποφασίσουμε πώς θα εκφραστούν, αλλάζει πολύ η αντίληψή μας για το τί είναι ηθική και από που πηγάζει.. Όταν οι σκέψεις μου και ο Νους μου έχει την δυνατότητα να ελέγξει τα γονίδιά μου, τότε είναι άλλος ο χειριστής και άλλη η πηγή της Ηθικής..
Μήπως «φταίει» το περιβάλλον στο οποίο διαβιώνουμε; Ο τρόπος που μας ανέθρεψαν; Οι αντιλήψεις που μας ενσωμάτωσαν; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα απλά μας δείχνουν τί συντελείται στο να εκφραστούν, όπως θα εκφραστούν, τα γονίδιά μας , πάντα εξαρτώμενα με το κατά πόσο θα επιτρέψουμε στις εξωτερικές συνθήκες να ορίσουν την συμπεριφορά μας. Μα τίποτα από αυτά δεν είναι χαραγμένα, παρά μόνο γραμμένα και έτοιμα να ξανά-γραφτούν κατά πως θα αποφασίσουμε εμείς (How Your Thoughts Change Your Brain, Cells, And Genes, 2015)
Η Ηθική επί της ουσίας της, λοιπόν, δεν είναι επίκτητη, ούτε εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες.. Υπάρχει μέσα μας, κομμάτι μας, καθώς είναι κομμάτι της Φυσικής Νομοτέλειας στην οποία ανήκουμε.. Το να είναι κανείς ηθικός και ενάρετος είναι έμφυτη ανάγκη και επιταγή, ασχέτως εάν την ακολουθούμε ή όχι. Ανεξάρτητα από κοινωνίες, θρησκείες, νόμους και εξωτερικές επιρροές, η συνειδητή διαμόρφωση ενός ηθικού βίου είναι στην Φύση μας και η Φύση μας προστάζει να ακολουθούμε μια ενάρετη ζωή εάν επιθυμούμε να λάβουμε το δώρο της επίγειας διαδρομής, την αυτοπραγμάτωση και ευδαιμονία. Μάλλον, λοιπόν, δεν θέτω την σωστή ερώτηση.. Η ορθή, για την ανεύρεση της αλήθειας, ερώτηση δεν αφορά το τί κάνει έναν άνθρωπο ηθικό, αλλά κατά πόσο ο άνθρωπος επιτρέπει πλέον στον εαυτό του να είναι ηθικός..άρα να είναι ο εαυτός του. Διότι ο άνθρωπος θα όφειλε να ξεπεράσει τα προσωπικά όρια που έχει θέσει στην ύπαρξή του και να συνειδητοποιήσει εκείνη την Ηθική που αναβράζει από μέσα του, προερχόμενη από την ουσία του,εκείνη που εκφράζεται με ανιδιοτέλεια και επιβεβαιώνει την Φύση του Ανθρώπου.
Το ήθος του καθενός οφείλει να πηγάζει από τις έμφυτες αρετές του που είναι βαθιά ριζωμένες μέσα του (που υφίσταντο είτε συνειδητοποιήσουμε ποιοι είμαστε είτε όχι, είτε τις εκφράσουμε είτε όχι) και δεν θεωρώ πως είναι θέμα σχετικότητας ή θέμα οπτικής γωνίας ή νομιμότητας.. Στα διλήμματα που καλούμαστε να αποφασίσουμε το πιο ορθό, κρινόμαστε επί της ουσίας από τα κριτήρια που θα θέσουμε.. διότι ξεχνάμε να κοιτάξουμε την ηθική από την απόσταση του παρατηρητή παρά παρασυρόμαστε και εμπλέκουμε το συναίσθημα και γενικότερα την εξωτερική μας ζωή.. Για παράδειγμα, μπροστά στο δίλημμα «πατάω ένα κουμπί και κερδίζω δισεκατομμύρια αλλά πατώντας το κουμπί σκοτώνω έναν άνθρωπο» η ηθική πράξη είναι εμφανής..δεν πατάω το κουμπί..Εάν όμως αντί για άνθρωπο πέθαινε ένα αρνί, η ηθικότητα της πράξης αλλάζει; Όχι.. Πόσο πιο εύκολα θα πατούσες το κουμπί όμως; Και κατά πόσο θα μπεις στην διαδικασία να σκεφτείς πως και τα ζώα είναι προικισμένα με ηθική..
Και όμως είναι..οι ηθικές αξίες δεν εκλείπουν στα άλλα πλάσματα..Εάν θεωρούμε, λοιπόν, πως η συμπόνια και η ενσυναίσθηση, η αμοιβαιότητα και η αίσθηση δικαιοσύνης, δεν υπάρχει στο ζωικό βασίλειο, τότε κάπου χαθήκαμε μέσα στην άγνοιά μας, για να δικαιολογήσουμε τα αδικαιολόγητα και να μην διαταράξουμε τη «φυσιολογικότητα» που πλάσαμε μακριά από το φυσιολογικό.. Όπως και να είναι η κατάσταση, χάρη στην ημιμάθεια, άγνοια και έλλειψη ενδιαφέροντος ή έλλειψη θάρρους για κατανόηση και αλλαγή, το γεγονός ότι τα ζώα έχουν ψυχή και ηθική διάσταση δεν αναιρείται. Στο ζωικό βασίλειο, από έρευνες και πειράματα που έχουν γίνει, αλλά και από την απλή/συνειδητή παρατήρηση, εύκολα θα αντιληφθεί κανείς πως τα εν ζωή πλάσματα πέρα από τον άνθρωπο κατανοούν, συμπονούν όχι μόνο το είδος τους αλλά και άλλα είδη, καθώς και τον ίδιο τον άνθρωπο! Το ένα πλάσμα θα βοηθήσει το άλλο, όχι μόνο όταν θα έχουνε κοινό συμφέρον αλλά ακόμη και αν δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν (Fans de Waal, στο Ted). Το σκυλί που ρίχνει με τη μουσούδα του , όσο δύναται, νερό στα ψάρια που βλέπει να ψυχοραγούν έξω από την θάλασσα (https://www.candianews.gr/2014/08/13/aftos-o-skilos-echi-chrisi-kardia-vinteo/) , δεν έχει τίποτα να κερδίσει παρά πράττει με βάση την έμφυτη ηθική που τον προστάζει να βοηθήσει ένα άλλο εν ζωή πλάσμα..και δεν διαφέρει σε ηθικότητα σε τίποτα από τον άνθρωπο που θα βοηθήσει δίχως προσωπικό όφελος έναν συνάνθρωπο ή ένα άλλο ζωντανό πλάσμα..
Και γυρνώντας στον άνθρωπο, σε διλήμματα όπως «για να σώσω δέκα ανθρώπους πρέπει να πεθάνει ένας», ο καθένας θα βρει αρκετές «λογικές» εξηγήσεις για να δικαιολογήσει την απόφασή του.. Από μία πέρα, όμως, της εξωτερικής ζωής σκοπιά, οφείλουμε να επιδιώξουμε να σώσουμε και τα 11 άτομα και αν δεν μπορούμε τότε οφείλουμε να συμφιλιωθούμε με το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η επιλογή μας ήταν η πλέον απόλυτη ηθική επιλογή. Διότι η μονάδα δεν αξίζει λιγότερο από την δεκάδα, γιατί και η δεκάδα είναι δέκα μονάδες..και η κάθε μονάδα είναι ίση με την άλλη, εξίσου σημαντική σε αξία.. και όχι, ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα..Η επιλογή μας θα είναι βάση της διαμορφωμένης ηθικότητας ή αντίληψης ηθικότητας, ενώ η αλήθεια είναι ότι ελάχιστο έλεγχο έχουμε στους εξωτερικούς παράγοντες και ανθρώπους και άρα ό,τι και αν αποφασίσουμε στην συγκεκριμένη περίπτωση, όποια/όποιες ζωές και αν σώσουμε, η ουσία και το ηθικό είναι ότι δεν αδιαφορήσαμε.. Απόλυτα ηθική επιλογή όμως - όταν μιλάμε για ισάξιες ψυχές προικισμένες με διαφορετικότητα - δεν θεωρώ πως υφίσταται..
Οφείλουμε να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την Ηθική, να πλησιάσουμε την έννοια της Ηθικής, στην πηγαία της μορφή και όχι ως αποτέλεσμα νόμων, θρησκευτικότητας, επεξεργασίας συνεπειών.. Και η ηθική στάση ζωής δεν έχει να κάνει ούτε με την κοινωνία μας, ούτε με το πώς φέρονται οι άλλοι άνθρωποι.. Εάν μια κοινωνία κατάφερε να κάνει τον ενάρετο «εκτός μόδας» και τον συμφεροντολόγο, αντιδραστικό χαρακτήρα «μόδα», τότε ο κάθε ένας μας είναι υπεύθυνος για αυτήν την διαταραγμένη μας κοινωνία και άρα υπεύθυνος για την επαναφορά της στην Αλήθεια. Έναν ηθικό κόσμο τον πλάθεις με το να πράττεις ηθικά, πέρα από νόμους, από επιβλητικούς αυστηρούς κανόνες..αυτά είναι ανθρώπινα, όχι Νομοτελειακά..Δεν είμαστε ρυθμιστές του Σύμπαντος και καλά θα κάνουμε να το συνειδητοποιήσουμε πριν να είναι αργά.. Συνεργάτες είμαστε και αν δεν το αναγνωρίζουμε τότε ας μην δυσανασχετούμε από τα αποτελέσματα όταν η συνεργασία αποτυγχάνει εξαιτίας μας.
Εάν ένας νόμος μου ορίζει μια ηθική στάση και ασυνείδητα με απειλεί να φερθώ έτσι υπό τον φόβο τιμωρίας.. απλά θα αναγκαστώ να υπακούσω για να μην τιμωρηθώ. Το ίδιο ισχύει και με τις Θρησκείες. Όμως ηθικότητα εξ αναγκασμού είναι αυτοαναιρούμενη ηθικότητα.. Εάν καλλιεργούσαμε την εσωτερική μας ζωή δεν θα είχαμε ανάγκη από ανθρώπινους νόμους και θρησκείες για να μας ορίζουν το ορθό.. Καλούμαστε να καλλιεργήσουμε την συνειδητά ηθική στάση, την συνειδητή αλλαγή, την συνειδητή δράση και παρατήρηση των αποτελεσμάτων, την συνειδητή πορεία προς την αυτογνωσία και την ευδαιμονία.
Και οι ηθικές αξίες σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ταυτίζονται με την ενάρετη ζωή και την ενάρετη στάση, που οφείλει να καλλιεργείται συνεχώς (άρα συνεχώς να καλλιεργούμε τις έμφυτες αρετές μας και να δρούμε σύμφωνα με αυτές) ώστε ναι μεν να γίνει συνήθεια αλλά συνειδητή συνήθεια που θα ορίζει τον τρόπο ζωής μας και συμπεριφοράς μας και θα χαρακτηρίζεται από το μέτρον άριστον – διότι η υπερβολή κρύβει το εσφαλμένο σε κάθε έννοια. Για παράδειγμα, το θάρρος δεν απέχει πολύ από τη δειλία ή από την ύβρις εάν χαθεί το μέτρο.. (Πικάρντ, Μ., 2009). Βέβαια σε μια ηθικά, ορθά διαμορφωμένη κοινωνία οι έμφυτες αρετές μας, μαζί με την αλήθεια, θα επικρατούσαν και θα ρύθμιζαν την καθημερινότητά μας.. Όμως μέσα στο σπήλαιο του Πλάτωνα, δίχως παιδεία και με μια γνωστικά εσφαλμένα διαμορφωμένη εικόνα για την Ζωή, ο άνθρωπος οφείλει να ταρακουνήσει πρώτα τον εαυτό του εάν επιθυμεί οποιαδήποτε αλλαγή..μέσα του, γύρω του, σε αυτήν την Γαία..
Η Ηθική, λοιπόν, στον πυρήνα και στην ουσία της δεν αφορά μόνο τις συμπεριφορές του ανθρώπου.. γιατί η κάθε συμπεριφορά κρύβει από πίσω της κίνητρα και αίτια.. και είναι τα κίνητρα και τα αίτια αυτά που επί της ουσίας θα καθορίσουν εάν μια πράξη είναι ηθικά ορθή ή όχι.. Φιλόσοφοι πρόγονοί μας είχαν αντιληφθεί, κατανοήσει και συνειδητοποιήσει πως η ζωή μας διέπεται από Φυσικούς νόμους – από την Φυσική Νομοτέλεια και όπως άλλωστε έλεγε και ο Πυθαγόρας «Ω άνθρωπε, γνώρισε τον εαυτό σου και θα γνωρίσεις το σύμπαν και τους Θεούς»..για αυτό και ο Σωκράτης υποστήριζε ως ύψιστο για την απόκτηση της ευδαιμονίας και ψυχικής ισορροπίας το «Γνώθι Σεαυτόν» και η Στωικοί το «κατά Φύσιν Ζην».. Οφείλουμε λοιπόν, πρωτίστως για εμάς και κατά επέκταση για την ύπαρξή μας ως είδος, να διαχωρίσουμε την εξωτερική (ψευτοεγωική) ηθική – την διαμορφωμένη από τον άνθρωπο και τις εξωτερικές συνθήκες- από την εσωτερική/ποιοτική ηθική – που προστάζει ηθικές αξίες όπως την αμοιβαιότητα, την αγάπη προς κάθε συνάνθρωπο, το μέτρο, τη δικαιοσύνη, την τόλμη και κάθε έμφυτη αρετή που καλείται να καλλιεργηθεί και να εκφραστεί – και η οποία προσφέρει στον άνθρωπο μια «αυθεντική ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ποιότητα ζωής» (Φιλοσοφική Ψυχολογία και Ψυχοθεραπεία).
Σε ένα πρώτο επίπεδο, όμως, και στα πρώτα του στάδια ο άνθρωπος είναι ευάλωτος, έχοντας άμεση ανάγκη από τους άλλους. Στο επίπεδο αυτό συναντάμε τον ετεροέλεγχο και τις αυτόματες αντιδράσεις. Ο Νους ενός βρέφους, νηπίου ή παιδιού δεν είναι ακόμη προσαρμοσμένος στην υλική πραγματικότητα προκειμένου να μπορεί να εκφραστεί και να λειτουργήσει χρησιμοποιώντας τις δυνατότητές του, καθώς και το υλικό μας σώμα δεν είναι ακόμη λειτουργικά διαχειρίσιμο. Όπως, λοιπόν, και σε άλλους τομείς, έτσι και ηθικά, το παιδί αναμένει την καθοδήγηση από τον μεγαλύτερο σε ηλικία και ωριμότερο (υποτίθεται) άνθρωπο.. Η κοινωνία, επομένως, μεταδίδει στο παιδί την διαμορφωμένη της ηθική..ασχέτως εάν η ηθική αυτή είναι ηθικά ορθή ή όχι. Ηθικο-κοινωνικά, λοιπόν, ο άνθρωπος στα πρώτα του αυτά στάδια, και αφού στρέψει την προσοχή του μακριά από τον εαυτό του, μαθαίνει να υπακούει σε κάτι που παρουσιάζεται ανώτερο από τον ίδιο, είτε από φόβο είτε από την προσδοκία ανταμοιβής. Η διαμόρφωση της ηθικής του εξαρτάται άμεσα από τρίτους και δεν είναι αποτέλεσμα εσωτερικής αναζήτησης (Φιλοσοφική Ψυχολογία και Ψυχοθεραπεία).
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, και ενώ ο άνθρωπος διασχίζει το μεταβατικό στάδιο της εφηβείας, αρχίζει να αναρωτιέται και να ασκεί κριτική σε όλα, αμφισβητώντας κάθε προηγούμενη στάση του. Περνώντας όμως σε ένα τρίτο επίπεδο, και από νεαρή ηλικία, ο άνθρωπος αρχίζει, μέσα από την διαδικασία του αυτοελέγχου, να επιδιώκει να διαμορφώσει τη δική του ηθική προσωπικότητα, αναζητώντας την ταυτότητά του και τον προσδιορισμό των ηθικών επιταγών του ανεξάρτητα από το σύνολο, αλλά καθαρά ως αποτέλεσμα δικής του επεξεργασίας, προσπαθώντας ταυτόχρονα να ενσωματώσει την δική του ηθική στην διαμορφωμένη κοινωνική ηθική. Καθώς ωριμάζει, ανάλογα με τον αυτοέλεγχο που ασκεί στον εαυτό του και την καλλιέργεια της εσωτερικής του διάστασης, καταφέρνει περισσότερο ή λιγότερο να σταθεροποιηθεί στην δική του ηθική προσωπικότητα, μείγμα που απορέει και από την εσωτερική και από την εξωτερική του ζωή, την οποία σταθεροποιεί όλο και περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου (Φιλοσοφική Ψυχολογία και Ψυχοθεραπεία).
Τί θα γινόταν, λοιπόν, εάν η εξωτερική, κοινωνικά διαμορφωμένη ηθική ταυτίζονταν με την εσωτερική ηθική.. με την Ηθική σαν έννοια καθαρή, ανεξάρτητα από φόβο και ανταμοιβές, από κοινωνικά πρέπει και άγραφους ή γραμμένους νόμους..μια ηθική απαλλαγμένη από ανθρώπινα συμφέροντα;
Μια ηθική κοινωνιά δεν διαταράσσει την ψυχική ισορροπία ενός όντος όταν η ηθική της ταυτότητα είναι η ίδια με την ηθική διάσταση της ουσίας και της Φύσης του ανθρώπου, της Φυσικής Νομοτέλειας και της Αλήθειας. Για να διαμορφωθεί όμως μια ηθική κοινωνία, και πάλι ο άνθρωπος φέρει την ευθύνη.. την ευθύνη της εσωτερικής ανασκόπησης και αναζήτησης, την ευθύνη της συνειδητοποίησης και της ευσυνείδητης δράσης..και είναι εν δυνάμει δημιουργός της ηθικής αυτής κοινωνίας αρκεί να ενθυμηθεί και να εφαρμόσει την δύναμη της επιλογής που διαθέτει...
Πόσο, λοιπόν, σημαντική είναι η ορθά ηθική καθοδήγηση της κάθε νέας γενιάς, είναι αυτονόητο..αν και δυστυχώς ατελής, αν όχι ανύπαρκτη. Όταν ο άνθρωπος λάβει από βρεφική ακόμη ηλικία τις ευεργετικές δράσεις της ηθικής έκφρασης από τους γονείς πρωτίστως, εάν του δοθεί στη πορεία η δυνατότητα να καλλιεργήσει τις Αρετές που φυλάει μέσα του και να εκφράσει τον εαυτό του..εάν του προσφερθεί η δυνατότητα να μορφωθεί (να αποκτήσει μορφή-τη δική του μορφή) και όχι να εκπαιδευτεί δογματικά και περιορισμένα, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει μία ακόμη ηλιαχτίδα στο επιδιωκόμενο άπλετο φως μιας ηθικής κοινωνίας.
Οφείλουμε, λοιπόν, να κεντρίσουμε και να ενισχύσουμε την αφύπνιση της Ηθικής Νοημοσύνης των απογόνων μας. Τα παιδιά έχουν ήδη έμφυτη πνευματικότητα, με την οποία καλούμαστε να συντονιστούμε φέροντας την ευθύνη και την υποχρέωση της ενίσχυσης και της υποβοήθειας για την έκφρασή της. Όταν αναφερόμαστε στην Ηθική Νοημοσύνη, αναφερόμαστε στην έκφραση έμφυτων δυνάμεων, όπως η ενσυναίσθηση, η Συνείδηση (συνειδητή κρίση καλού και κακού, ηθικής ή μη δράσης), ο αυτοέλεγχος (αυτοπειθαρχία και ορισμός στόχων), η καλοσύνη (και η αξία της καλοσύνης), η ανεκτικότητα (σεβασμός διαφορετικών αξιών και απόψεων) και η δικαιοσύνη (αποστροφή προς το άδικο, δίκαιη συμπεριφορά).
Ο ρόλος μας, ως παραχωρητές ενός πολιτισμού και ενός κοινωνικού γίγνεσθαι, είναι υψίστης σημασίας και οφείλουμε να προσφέρουμε την δυνατότητα της αλλαγής που επιθυμούμε. Για να το καταφέρουμε αυτό, οφείλουμε αρχικά οι ίδιοι να αναζητήσουμε την ουσία μας και να αναπτύξουμε την εσωτερική πνευματικότητά μας, να διαμορφώσουμε μια ηθική στάση και συμπεριφορά που θα αντιστοιχεί στην φιλοσοφία μας και να πλησιάσουμε την Φύση μας από την οποία απομακρυνθήκαμε.. Τέλειος δεν είναι κανείς, για αυτό και καλούμαστε να είμαστε όσο γίνεται πιο ευγνώμων και χαρούμενοι γιατί ό,τι εκφράζουμε ενισχύεται και αντανακλάται στο παιδί, να ζούμε στο «εδώ και τώρα» μαζί του, δίνοντας χώρο και χρόνο και σε εμάς και σε εκείνο και στο μαζί, να του δείξουμε την «μαγική» πραγματικότητα που ξεχάσαμε πίσω από τον υλισμό, να καλλιεργούμε την θετική σκέψη αποβάλλοντας το άγχος και το φόβο, δίνοντας και μεταδίδοντας θετική ενέργεια, θετικό όραμα, εμπιστοσύνη και ενθάρρυνση, επιβραβεύοντάς το (και όχι τιμωρώντας το) για κάθε, όχι μόνο ατομική του προσπάθεια, αλλά και κάθε συλλογική προσπάθεια, καθώς όλοι είμαστε ένα, ισάξιοι και διαφορετικοί, αλληλοσυμπληρώμενοι στο παζλ της ζωής (Χαδιαράκου, Ε.).
Η ανάπτυξη της Ηθικής Νοημοσύνης δεν μπορεί παρά να οδηγήσει, με μαθηματική ακρίβεια, στην αναδιοργάνωση μιας ηθικής κοινωνίας, που θα αναδείξει το μεγαλείο της ύπαρξης και του επίγειου υλικού ταξιδιού.
Ας κάνουμε, λοιπόν, το ταξίδι μας αληθινό και μαγικό, όπως προοριζόταν να είναι...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ:
Ελληνική Εταιρεία Φιλοσοφικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας, https://www.psychophill.gr
How Your Thoughts Change Your Brain, Cells, And Genes, 2015, https://www.thebestbrainpossible.com/how-your-thoughts-change-your-brain-cells-and-genes/
Mayr, E., Τί είναι εξέλιξη, Η εξέλιξη της ανθρώπινης ηθικής.
Ντόκινς, Ρ., Περί Θεού αυταπάτη: Οι ρίζες της ηθικότητας
Πικάρντ, Μ., Οδοιπορικό στην Φιλοσοφική αναζήτηση:Η Ηθική του Αριστοτέλη, 2009, Βιβλία Τερζόπουλος
Wall, F.D., Πείραμα-Η αντίδραση των μαϊμούδων στην αδικία (από ομιλία στο Ted)
Χαδιαράκου, Ε., Ηθική Νοημοσύνη, kids.in.gr