ΓΝΩΘΙ Σ`ΑΥΤΟΝ
" Αν θέλουμε να μελετήσουμε ιστορικά την αρχή του ανθρώπινου πνεύματος, πρέπει να αρχίσουμε από την Ελλάδα ....." (Chevalier, 1955)
"Σε αυτό τον μικρό λαό δόθηκε η μοίρα να δημιουργήσει την αρχή της ανθρώπινης προόδου. Εκτός από τις τυφλές δυνάμεις της φύσεως, τίποτα δεν κινείται στο σύμπαν που δεν κατάγεται από την Ελλάδα" ... (Gomperz, 1928)
"Επειδή λοιπόν η Ψυχή είναι αθάνατη....δεν είναι τίποτα που να μην έχει μάθει. Ωστόσο, καθόλου παράξενο να μπορεί αυτή και για την αρετή και για τα άλλα να ξαναθυμηθεί όσο και πριν ήξερε...γιατί η έρευνα και η μάθηση στο σύνολό της, ανάμνηση είναι........" (Πλάτων)
(Από τον Διάλογο Σωκράτη - Αλκιβιάδη)
" Α: Μα τους Θεούς, Σωκράτη, και εγώ ο ίδιος δεν ξέρω τί λέω..Αληθινά, από καιρό βρίσκομαι σε αμάθεια τρομερή..........Οπωσδήποτε, είμαστε σύμφωνοι στο εξής σημείο: πρέπει πρώτα κανείς "να γνωρίσει τον εαυτό του" και ύστερα να διορθώσει το ο,τιδήποτε. Γιατί δεν μπορούμε να μάθουμε ποια τέχνη κάνει καλύτερα δαχτυλίδια, αν δεν ξέρουμε πρώτα τί είναι δαχτυλίδια..
Σ: Είναι όμως εύκολο να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του ή ήταν ανόητος αυτός που έγραψε στην είσοδο του ναού των Δελφών το "γνώθι σαυτόν" ; Οπωσδήποτε όμως, είτε εύκολο είτε δύσκολο είναι αυτό, πρέπει απαραιτήτως να γνωρίσουμε πρώτα τον εαυτό μας. Γιατί μόνο γνωρίζοντας τον εαυτό μας θα μπορούμε να βρούμε και τον τρόπο περιποίησης του εαυτού μας... Αλλά άλλο πράγμα είναι αυτός που κόβει κάτι και άλλο πράγμα το μέσον που το κόβει..για παράδειγμα κιθαριστής-κιθάρα, υποδηματοποιός-φαλτσέτα, χέρια-μάτια, είναι διαφορετικά πράγματα.
Α: πολύ σωστά.
Σ: Και ο άνθρωπος κάνει χρήση ολόκληρου του σώματος; Α: Μάλιστα. Σ: Και άλλο πράγμα αυτός που κάνει χρήση ενός πράγματος, από το πράγμα που κάνει χρήση; Α: Μάλιστα. Σ: Κάτι το διαφορετικό λοιπόν είναι ο άνθρωπος από το σώμα του; Α: Έτσι φαίνεται. Σ: Τί λοιπόν είναι ο άνθρωπος; Α: Δεν μπορώ να απαντήσω. Σ: Μπορείς όμως να πεις ότι είναι εκείνος (ο άνθρωπος) που κάνει χρήση του σώματος; Α: Αυτό, ναι. Σ: Αλλά δεν είναι η ψυχή που κάνει χρήση του σώματος ή κάτι άλλο; Α: Η ψυχή βεβαίως. Σ: Και το χρησιμοποιεί (η ψυχή) κάνοντάς το να υπακούει; Α: Ασφαλώς. Σ: Υπάρχει και κάτι ακόμη που δεν επιδέχεται διαφορά γνώμης. Α: Ποιο πράγμα; Σ: Δεν διακρίναμε ως εδώ τρία πράγματα, από τα οποία το ένα απαραιτήτως ταυτίζεται με τον άνθρωπο; Α: Ποια τρία πράγματα; Σ: Την ψυχή, το σώμα και το όλον που κάνουν αυτά τα δύο. Α: Σωστά. Σ: Παραδεχθήκαμε όμως ότι αυτό που εξουσιάζει και διατάσσει το σώμα, είναι ο άνθρωπος. Επομένως το σώμα δεν εξουσιάζει τον άνθρωπο. Και αφού, σώμα και ψυχή κάνουν τον άνθρωπο, και το σώμα δεν κυβερνά τον άνθρωπο, αλλά κυβερνιέται, η ψυχή είναι ο άνθρωπος, η ψυχή κυβερνά το σώμα. Και όταν λέμε, ότι πρέπει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, εννοούμε την ψυχή μας...... Το " γνώθι σαυτόν" λοιπόν, μας συμβουλεύει να γνωρίσουμε την ψυχή μας όταν μας λέει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας............"
( Από τον διάλογο Σωκράτη - Σιμμία).
Σωκράτης: " Ασφαλώς, λοιπόν, η ψυχή συλλογίζεται, κατά τον καλύτερο τρόπο, όταν δεν την παρενοχλούν, ούτε αισθήσεις, ούτε πόνοι, ούτε ηδονές, αλλά όταν απομονώνεται μέσα στον εαυτό της, αποχαιρετώντας το σώμα, οπότε ορέγεται την αληθινή πραγματικότητα των όντων...Αυτό ακριβώς κάνει η ψυχή του φιλοσόφου και συλλαμβάνει το δίκαιο και το αγαθό. Γιατί είδες ποτέ με τα μάτια σου ή με άλλη αίσθηση, το δίκαιο ή το αγαθό;....Μόνο με την νόηση, και δίχως την παρεμβολή των αισθήσεων, μπορεί ο άνθρωπος να κατανοήσει τα όντα, γιατί το σώμα γενικά εμποδίζει τη ψυχή να αποκτήσει την αλήθεια και την φρόνηση..........."
Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους..
Σωκράτης: " " ...Για τη δική μου σοφία, αν έχω κάποια και τί είδους είναι, θα σας φέρω μάρτυρα το θεό των Δελφών......Ξέρετε τι άνθρωπος ήταν ο Χαιρεφώντας (Αθηναίος πολίτης. Ήταν μαθητής και φίλος του Σωκράτη, τον οποίο τόσο ο Ξενοφών όσο και ο Πλάτων επαίνεσαν για την υψηλοφροσύνη και για τη δραστηριότητά του), πόσο ορμητικός σε ό,τι καταπιανόταν.
Κάποτε πήγε στους Δελφούς και τόλμησε να ζητήσει χρησμό για αυτό- και μη κάνετε θόρυβο, Αθηναίοι - για το αν υπάρχει κανείς σοφότερος από μένα.Απάντησε λοιπόν η Πυθία ότι κανένας δεν είναι σοφότερος.......Όταν τα άκουσα αυτά, μου περνούσαν από το μυαλό οι εξής σκέψεις: " Τί εννοεί ο θεός και τί υπαινίσσεται; Αφού εγώ ξέρω καλά ότι δεν είμαι σοφός σε κανένα θέμα, ούτε ασήμαντο ούτε σημαντικό...". Για πολύ καιρό λοιπόν αναρωτιόμουν τι εννοεί ο θεός. Ύστερα, με πολλούς δισταγμούς, στράφηκα σε μια τέτοια είδους διερεύνηση του χρησμού: πλησίασα κάποιους από αυτούς που θεωρούνται σοφοί, πιστεύοντας ότι έτσι θα κατάφερνα, αν υπήρχε οποιαδήποτε περίπτωση να καταφέρω, να αποδείξω ότι το μαντείο έκανε λάθος και να απαντήσω στο χρησμό λέγοντας ότι "αυτός εδώ είναι σοφότερος από μένα, εσύ όμως είπες ότι είμαι εγώ." ............
............Εξετάζοντάς τον προσεχτικά - δεν χρειάζεται να πω όνομα, ήταν όμως κάποιος πολιτικός - έπαθα κάτι τέτοιο Αθηναίοι: συζητώντας μαζί του μου φάνηκε πως αυτός ο άνθρωπος φαινόταν σοφός σε πολλούς άλλους αλλά κυρίως στον εαυτό του, αλλά δεν ήταν. Προσπαθούσα έπειτα να του δείξω ότι νόμιζε ότι ήταν σοφός, χωρίς όμως να είναι. Για αυτό το λόγο έγινα μισητός και στον ίδιο και σε πολλούς από τους παρόντες, Φεύγοντας λοιπόν σκεφτόμουν ότι εγώ είμαι σοφότερος από αυτόν τον άνθρωπο. Γιατί, όπως δείχνουν τα πράγματα, κανείς από τους δυο μας δεν ξέρει τίποτα πραγματικά καλό, αλλά αυτός νομίζει ότι ξέρει τη στιγμή που δεν ξέρει, ενώ εγώ δεν ξέρω και δεν νομίζω ότι ξέρω. Φαίνεται λοιπόν ότι εγώ είμαι λίγο σοφότερος από αυτόν, επειδή αυτά που δεν ξέρω δε νομίζω κιόλας ότι τα ξέρω........ Μετά συνέχισα και πήγα και σε πολλούς, στον έναν ύστερα από τον άλλο. Καταλάβαινα ότι προκαλούσα το μίσος και λυπόμουν και φοβόμουν, όμως μου φάνηκε ότι είχε μεγαλύτερη σημασία να ξεδιαλύνω το χρησμό του θεού..........Και σας ορκίζομαι, Αθηναίοι - γιατί πρέπει κανείς να λέει την αλήθεια - πραγματικά έπαθα κάτι σαν αυτό: καθώς ερευνούσα σύμφωνα με την εντολή του θεού, μου φάνηκε ότι οι πιο ξακουστοί για την σοφία τους είχαν σχεδόν πλήρη άγνοια, ενώ άλλοι που θεωρούνταν λιγότερο σοφοί ήταν πιο συνετοί............. Ζητάει λοιπόν ο κατήγορος για μένα την ποινή του θανάτου. Ας είναι. Εγώ όμως τι ποινή να αντιπροτείνω Αθηναίοι; Προφανώς αυτή που μου αξίζει. Τι μου αξίζει να πάθω ή να πληρώσω, επειδή δεν έμαθα στη ζωή μου να κάθομαι ήσυχα και αδιαφόρησα για όσα επιδιώκουν οι πολλοί, δηλαδή την απόκτηση χρημάτων και τη διαχείριση των οικονομικών μου και το αξίωμα του στρατηγού και τους πολιτικούς λόγους και τα άλλα αξιώματα και τις συνωμοσίες και τις πολιτικές συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στη πόλη; ...........Δεν ασχολήθηκα λοιπόν με όσα, αν είχα ασχοληθεί, δεν θα ωφελούσαν ούτε τον εαυτό μου ούτε εσάς. Αντίθετα, έκανα αυτό: επιδίωξα, πλησιάζοντας τον καθέναν σας προσωπικά, να του προσφέρω τη μεγαλύτερη ευεργεσία, όπως εγώ διατείνομαι, επιχειρώντας να τον πείσω να μη φροντίζει για καμία υπόθεσή του πριν φροντίσει για τον ίδιο του τον εαυτό, πώς θα γίνει όσο το δυνατό καλύτερος και συνετότερος, και να μην φροντίζει για τα όσα ανήκουν στην πόλη πριν φροντίσει για την ίδια την πόλη, και να φροντίζει για όλα τα υπόλοιπα με τον ίδιο τρόπο - Τί μου αξίζει λοιπόν να πάθω από τη στιγμή που είμαι τέτοιος άνθρωπος;............ "