"ΕΙΜΑΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ;;"
ΕΛΛΑΔΑ..Η ΦΩΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΥΚΟΥ; (ταινία)
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν πως είναι εν δυνάμει ελεύθερα όντα. Εγκλωβίζονται μέσα στην καθημερινότητα τους και στην δύνη των προβλημάτων τους και ενσωματώνονται στο κοινωνικό πλαίσιο που τους περιβάλλει εναποθέτοντας τις ευθύνες και την επίλυση των οποιονδήποτε ζητημάτων στο κοινωνικό αυτό πλαίσιο. Είτε αυτό αφορά μια χώρα, μια κοινότητα, ακόμα και μια ομάδα ανθρώπων..ή στην προκειμένη περίπτωση, όπως παρουσιάζεται στη ταινία, μια ψυχιατρική κλινική.
Δεν είναι περίεργο που κατά καιρούς οι άνθρωποι χαρακτηρίστηκαν ως ¨πρόβατα¨, καθώς έχουν την τάση να ακολουθούν τυφλά και υπάκουα έναν μικρό αριθμό «ρυθμιστών» της ζωής τους στο όνομα της ¨έννομης τάξης¨, του ¨δικαίου¨ και της ¨συνολικής/συλλογικής προόδου¨. Κατά καιρούς κάποιοι ασυμβίβαστοι άνθρωποι, αν θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίσουμε - έτσι, αντιδρούν στο κατεστημένο σε όποιο περιβαλλοντικό πλαίσιο και αν εμφανίζεται αυτό - ειδικά όταν αυτό παρουσιάζεται άδικο και καταπατά θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου. Μα οι άνθρωποι τρομάζουν μπροστά στις αλλαγές και το άγνωστο και από πάντα είχαν την τάση να επιδιώκουν να προσδιορίσουν αυτό που τους τρομάζει και απειλεί την «φυσιολογικότητά» τους, προκειμένου να μπορέσουν να το κατανοήσουν και να το ελέγξουν.
Στο όνομα αυτής της προσπάθειας βιαζόμαστε να κολλήσουμε ¨ταμπέλες¨ σε ανθρώπους για να περιγράψουμε την συμπεριφορά τους, ¨ταμπέλες¨ που πολλές φορές δεν είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικές. Θεωρώ πως και σε αυτή τη περίπτωση ισχύει ακριβώς αυτό. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας- «Στη φωλιά του κούκου»- ο Μακ, διαφέρει από τους υπολοίπους, τους οποίους αντιμετωπίζει ως εν δυνάμει ελεύθερα όντα, αν και οι ίδιοι έχουν ξεχάσει πως είναι να λειτουργούν πέρα των οριζόμενων κανόνων.
Ανατρέχοντας στα κριτήρια του DSM-IV για την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας, ένα άτομο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αντικοινωνική προσωπικότητα εάν παρουσιάζει ένα μοτίβο διάχυτης αδιαφορίας για τα δικαιώματα των άλλων, φαινόμενο που ξεκινά από μικρή ηλικία, και που παρουσιάζει και τρία τουλάχιστον από τα επόμενα χαρακτηριστικά: Παραβιάζει επανειλημμένα το νόμο, συμπεριφέρεται παρορμητικά, συμπεριφέρεται με ευερεθιστικότητα και επιθετικότητα, παρουσιάζει απερίσκεπτη αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού του και των άλλων, συμπεριφέρεται με ανευθυνότητα και αναξιόπιστα, δεν έχει τύψεις, εξαπατά τους άλλους και ψεύδεται, είναι τουλάχιστον 18 ετών, υπάρχουν ενδείξεις για τέτοιου είδους συμπεριφοράς πριν από την ηλικία των 15 και η συμπεριφορά αυτή δεν λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο επεισοδίων σχιζοφρένειας ή μανίας. (Kring, Davison, Neale, & Johnson, 2010).
Παρατηρώντας την συμπεριφορά του Μακ, μπορούμε να εντοπίσουμε πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά. Ο ίδιος όντως έχει παραβιάσει επανειλημμένα το νόμο και επιδιώκει να παραμείνει στην ψυχιατρική κλινική θεωρώντας πως είναι προς το συμφέρον του, καθώς έτσι θα μπορέσει να εκτίσει την ποινή του δίχως το επιβαρυντικό περιβάλλον της φυλακής. Επιπλέον, η παρορμητικότητα, η ευερεθιστικότητα και οι κατά περιπτώσεις επιθετικότητά του είναι εμφανής, όπως και η αδιαφορία του ως προς τους κανονισμούς που είναι έντονη καθ΄όλη τη διάρκεια της ταινίας. Μέσα όμως σε ποια κοινωνικά και περιβαλλοντικά πλαίσια τον κρίνουμε και τον χαρακτηρίζουμε; Αρκούν αυτά τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζει ο Μακ, για να θεωρηθεί ως αντικοινωνική προσωπικότητα;
Ο Μακ δεν αδιαφορεί για τους υπολοίπους, αλλά μόνο ως προς αυτούς που ασκούν την εξουσία που τους έχει δοθεί μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Δεν δείχνει την πρόθεση να εξαπατήσει κανέναν, ούτε ψεύδεται για να ωφεληθεί. Η συμπεριφορά του προς τους υπολοίπους νοσηλευόμενους μόνο αδιάφορη και εγωιστική δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Από την πρώτη στιγμή που βρίσκεται σε αυτό το χώρο παρατηρούμε πως όσο αντιδράει προς το κατεστημένο της κλινικής, τόσο βοηθάει και υποστηρίζει τους νοσηλευόμενους και τόσο επιδιώκει να εφαρμοστούν δίκαιοι και δημοκρατικοί κανονισμοί.
Η έκπληξή του ήταν έντονη όταν διαπίστωσε πως αρκετοί από αυτούς ήταν εκεί εθελοντικά και εθελοντικά υπάκουαν τους κανονισμούς ακόμα και αν κάποιοι από αυτούς του φάνταζαν παράλογοι και άδικοι. Ακόμα και από τότε όμως αγωνίζεται με το δικό του αντιδραστικό τρόπο για απόκτηση ελευθερίας.. και η προσπάθεια έχει την ίδια αξία για αυτόν με την επιτυχία. Ακόμα και όταν καταφέρνει να τους βγάλει από την κλινική και να ταξιδέψουν με το καράβι, ενώ βλέπουμε πως η κίνησή του αναζωογόνησε και έδωσε την αίσθηση ελευθερίας στους νοσηλευόμενους, αυτή του η κίνηση μόνο ως θετική δεν αναγνωρίστηκε..Όσο αφορά, πάλι, την αναστάτωση που προκάλεσε καλώντας άτομα να επισκεφτούν το βράδυ τη κλινική, ας αναλογιστούμε για το ποιος τελικά έφταιξε για όλο το χαμό που προκλήθηκε.. Ο Μακ ή η διαφθορά που χαρακτηρίζει το ίδιο το σύστημα της κλινικής και τα άτομα που την αποτελούν; Πόσο τέτοιες κινήσεις, σαν του Μακ, μπορούν να οδηγήσουν στο χαρακτηρισμό κάποιου ως αντικοινωνικό;
Σύμφωνα με την έρευνα των Walters et al (2007), υποστηρίζεται πως η σύνθετη αλληλεπίδραση πολλών μεταβλητών κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει στην εγκληματικότητα και πως αυτή σχετίζεται με την αντικοινωνική συμπεριφορά. Όμως από την έρευνα των McMurran & Christopher (2008), διαπιστώνουμε πως η έμφαση, όσο αφορά τα χαρακτηριστικά της αντικοινωνικής προσωπικότητας δίνεται στο κατά πόσο είναι κανείς ανάλγητος – σκληρός, άπονος – και ¨κρύος¨ συναισθηματικά, και όχι στην ανεύθυνη και παρορμητική συμπεριφορά. Αν και ο Μακ, λοιπόν, διαθέτει χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας αντικοινωνικής προσωπικότητας, αυτό δεν επαρκεί για να του προσάψουμε αυτόν τον χαρακτηρισμό.
Σκεφτόμενοι κατά αυτό τον τρόπο θα έπρεπε να χαρακτηρίσουμε ως αντικοινωνικές προσωπικότητες και τους περισσότερους διαχρονικούς επαναστάτες και τους περισσότερους αρχαίους φιλοσόφους. Και για να εστιάσω στα χωρικά μας πλαίσια, με αυτό το σκεπτικό θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως αντικοινωνικές προσωπικότητες και τους κυνικούς φιλοσόφους όπου κήρυτταν, ανάμεσα σε άλλα, έναν βίο απαλλαγμένο από κοινωνικές συμβατικότητες καθώς υποστήριζαν πως η ανθρώπινη συμπεριφορά όφειλε να καθοδηγείται από την φύση. Θεωρούσαν πως οι κοινωνικές προσταγές ήταν ανθρώπινες επινοήσεις και άρα ήταν αυτές που οδηγούσαν στην ενοχή, στην υποκρισία, στην απληστία, στο φθόνο και στο μίσος. (Hergenhahn, 2008). Λειτουργώντας με βάση αυτών των αρχών ήταν φυσικό επακόλουθο να έρχονται σε σύγκρουση με τους νόμους και τα κοινωνικά κατεστημένα. Ήταν άνθρωποι παρορμητικοί, ευερέθιστοι και δεν ένιωθαν ενοχές για τον τρόπο ζωής τους, αντιθέτως αδιαφορούσαν πλήρως για την γνώμη των υπολοίπων. Μα δεν αποσκοπούσαν στην εξαπάτηση,το αντίθετο μάλιστα..όπως και ο Μακ. Οι κυνικοί φιλόσοφοι υποστήριζαν μια φιλοσοφία ζωής και επειδή αυτή έρχονταν σε σύγκρουση με τα κοινωνικά καθιερωμένα, αυτό δεν σημαίνει πως αποτελούσαν αντικοινωνικές προσωπικότητες.
Για τον Μακ, λοιπόν, όλοι οι άνθρωποι είμαστε εν δυνάμει ελεύθεροι και κανένας μας δεν είναι πιο ¨τρελός¨ από τον οποιοδήποτε που κυκλοφορεί ελεύθερος έξω στην κοινωνία. Όλοι έχουμε τα ίδια δικαιώματα στη ζωή. Με την απάθεια και την δεκτικότητα των πάντων, ποιοι είναι τελικά αυτοί που βγαίνουν κερδισμένοι; Ποιοι είναι αυτοί, που όταν ένα άτομο διεκδικεί χωρίς να βλάπτει κανέναν παρά μόνο το καθεστώς (ό,τι μορφή και αν παίρνει αυτό), αποφασίζουν έννομα να λοβοτομούν - κυριολεκτικά και μεταφορικά - ανθρώπους, ιδέες, προσπάθειες, ελευθερίες;.. και ποια κοινωνία είναι αυτή που επιτρέπει τέτοιους νόμους και εμείς οφείλουμε δίχως αντίσταση να τους υπακούμε;
Μήπως τελικά οφείλουμε να μην οδηγούμαστε σε βιαστικά συμπεράσματα προτού ελέγξουμε όλες τις παραμέτρους; Ακόμα και σε αυτή τη περίπτωση, διαφαίνεται πως η αντίδραση στην άβουλη συμπεριφορά όλων και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων και της ελευθερίας, συγχέεται με την αντικοινωνικότητα… Και ας σκεφτούμε.. στη Φωλιά του κούκου, είναι τελικά ο Μακ αντικοινωνικός;.. Στην Ελλάδα του σήμερα, είμαστε εγώ και εσύ αντικοινωνικοί;..ή μήπως αντικοινωνικοί είναι οι ίδιοι οι κανονισμοί και εν τέλει το ίδιο το κοινωνικό περιβάλλον που τους εφαρμόζει;
Στην προκειμένη περίπωση..Λογική λέγεται, όχι αντικοινωνικότητα!!!
{Εργασία στα πλαίσια Εργαστηρίου Ψυχοπαθολογίας, 2014}
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Hergenhahn, B. R. (2008). Εισαγωγή στην ιστορία της ψυχολογίας (Ρ. Καρακατσάνη,
μτφρ.). Αθήνα: Λιβάνη (Αρχική δημοσίευση 2005).
Kring, A.M., Davison, G.C., Neale, J.M., & Johnson, S.L. (2010). Ψυχοπαθολογία (Θ.
Καραμπά, Μτφρ.). Σε Ε. Ανδή, & Π. Ρούσση (Επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις
Gutenberg (Αρχική δημοσίευση 2007).
McMurran, M., & Christopher, G. (2008, 27 Οκτωβρίου). Dysfunctional beliefs and
antisocial personality disorder. The Journal of Forensic Psychiatry &
Psychology, 19(4), 533-542. Ανακτήθηκε από:
https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/14789940801947800
Walters, G. D., Diamond, P.M., Magaletta, P.R., Geyer, M. D., & Duncan, S.A.
(2007, Δεκέμβριος). Taxometric Analysis of the Antisocial Features Scale of
the Personality Assessment Inventory in Federal Prison Inmates. Assessment,
14(4), 351-366. DOI: 10.1177/1073191107304353